Corona Virüs  Mücbir Sebep ve İşçi Hakları

Corona Virüs, Çin’de ortaya çıkan tüm dünyaya yayılan COVID-19 olarakta adlandırılan, küresel  tehdit oluşturan bir virüstür.

Corona virüsünün bulaşıcı olması ve henüz salgına karşı geliştirilen bir tedavi yönteminin bulunamaması bireysel hayata etki etmektedir. Bu durum aynı zamanda iş ve ticari hayatı da ciddi anlamda etkilemektedir. Ülkemizde de corona virüsün görülmeye başlaması ve hasta sayıların artmasıyla corona virüs hukuki alanda birçok sorunu da ortaya çıkarmaktadır. Bu yazımızda corona virüsünün mücbir sebep – iş hukuku bağlamında etkileri değerlendirilmiştir.

Corona Virüs Mücbir Sebep Olarak Değerlendirilebilir Mi?

Öğretide mücbir sebep, “bir ticari ilişkide tarafların üstlendikleri edimlerin ifasının, tarafların kontrolleri dışında ve mutlak öngörülemez sebeplerle objektif bir biçimde imkânsız hale gelmesi” şeklinde tanımlanmıştır.

Mücbir sebep teşkil edecek olan olayın; tarafların iradeleri dışında ve öngörülemeyen sebeplerle meydana gelmesi gerekmektedir. Mücbir sebep teşkil eden olay ile sözleşmeden kaynaklanan edimin ifa edilememesi arasında illiyet bağı mevcut olmalıdır. Mücbir sebep değerlendirmesinde önemli olan, mücbir sebep iddia eden tarafın, sözleşmeyi yerine getirme kabiliyetlerinin Corona Virüs tarafından “bozulmuş ” veya “imkansız ” olduğunu kanıtlamalarıdır.

Tarafların maruz kaldığı bu güçlüklerin mücbir sebep teşkil edip etmediği, ediyorsa da tarafların mücbir sebepten etkilenip etkilenmediği veya  ne ölçüde etkilendiği, aralarındaki ticari ilişkiye konu borcun niteliği de göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. Bu da ancak her bir somut olay özelinde titiz bir inceleme yapılmasıyla mümkün hale gelecektir.

Corona Virüsünün İş Hukuku Bakımından Etkileri Nelerdir?

1. İş Güvenliği ve Sağlığı Bakımından Etkileri

11647 Sayılı İş Güvenliği Ve Sağlığı Kanunu işveren ve çalışanlara bir takım yükümlülükler yüklemiştir. Bu bağlamda işverenin yükümlülükleri şu şekildedir:

” İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. “

Yukarıda anılı hüküm gereği işverenin, iş güvenliği ve sağlığını sağlamak için her türlü önlemi alması gerekmektedir. İşverenin yükümlülükleri bu kanunla sınırlı değildir. Yani işveren yalnız mevzuatın belirlediği önlemleri değil bilim, teknik, tecrübenin o anda ulaştığı seviyede önlemleri de sağlamak durumundadır.

Tüm bu hususlar iş yerinde corona virüs sebebi ile hastalanan ya da ölen bir çalışanın olması halinde olayın kendi özeliklerine göre iş kazası olarak değerlendirildiği hallerde, kusur oranının belirlenmesinde etkili olacaktır.

2. İşçi Olarak Çalışanların Yükümlülükleri Nelerdir?

Çalışanların yükümlülükleri ise iş kanunu md. 19 ‘da şu şekilde sayılmıştır:

“Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. “

Bu doğrultuda çalışanlar işverenin aldığı önlemlere uymalıdır. Bireysel temizliğine dikkat etmelidir. Hasta olması durumunda bunu bildirmesi gerekmektedir.

3. Corona Virüs Sebebiyle İş Sözleşmesi Feshedilebilir Mi?

İş Kanunu md. 24 “Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini  sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.”

• “İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa,

• İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa” demek suretiyle işçinin haklı fesih sebeplerini belirtmiştir.

Bu maddeyi corona virüs kapsamında değerlendirecek olursak hastalığın bulaşıcı olması ve risk taşıması sebebi ile işverenin gerekli önlemleri almaması haklı bir fesih nedeni olarak görülmelidir.

4. Corona Virüsü Sebebiyle İşyerlerinin Zorunlu Olarak Kapatılması Durumunda İşçinin Hakları Nelerdir?

İş yerlerinin zorunlu olarak kapatılması durumunda 4857 Sayılı İş Kanununun 40’ıncı maddesinde,

“1 haftadan fazla süre boyunca, iş yerinde işin durmasına sebep olan veya işçilerin çalışmasını engelleyen zorlayıcı nedenlerin vuku bulması durumunda iş sözleşmesi bu 1 haftalık süre için askıya alınır ve bu süre boyunca işçiye yarım maaş ödenir.”

denmektedir. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da  salgın hastalıklar zorunlu nedenler arasında sayılmaktadır.

Örneğin sokağa çıkma yasaklarının uygulanması durumunda işçinin işe gelmesinin mümkün olmaması da zorunlu sebep olarak md. 40 kapsamında değerlendirilmelidir. Buradan hareketle Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi hastalık ilan edilen corona virüsün kolayca bulaşabilmesi ve hızla yayılması nedeniyle zorunlu sebep olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

5. Corona Virüsü Sebebiyle İşçiye Ücretsiz İzin Verilebilir Mi?

İş Kanunu md. 22 “İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir.”

denilmektedir. Ücretsiz izin de çalışma koşulları ile ilgili olduğundan işçinin yazılı izni olmaksızın işverenin tek yanlı açıklamasıyla ücretsiz izin uygulaması geçersiz bulunur.

Tarafların ücretsiz izin konusunda anlaşmaları halinde ücretsiz izin süresince iş sözleşmesi askıda kalır. İş sözleşmesinin askıda kaldığı bu süre içerisinde işçi çalışmayacak, işveren de işçiye ücret ödemeyecektir.

6. Corona Virüsü Nedeniyle İşçiye Ücretli İzin Verilebilir Mi?

Evet. Corona virüsü nedeniyle işçiye ücretli izin verilebilir.

7. Ayrıca Yapılacak İşin Niteliğinin El Verdiği Ölçüde Evden Çalışma Da Yapılabilir Mi?

Evet yapılabilir. Ancak işçiye evde çalışma olanakları sağlanmalı, işçinin çalışma hak ve menfaatleri aynen korunmalı, çalışma şartları ağırlaştırılmamalıdır.

8. Corona Virüs Nedeniyle Telafi Çalışması Yapılabilir Mi?

Evet yapılabilir. Telafi çalışması zorunlu sebeplerden dolayı işin durması, iş yerinin tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde yapılır. Yani  işçinin çalışmadığı sürenin daha sonra çalışılarak telafi edilmesidir.

Bu sürenin en çok 2 ay içinde telafi edilmesi gereklidir. 2 aylık sürenin sona ermesi halinde artık telafi çalışması mümkün değildir. İşçinin telafi çalışması nedeniyle çalışmadığı sürenin ücreti de istenememektedir.

Corona Virüs ve Perde Arkası başlıklı makalemizi de okuyarak spesifik  bir konuda bilgi sahibi  olabilirsiniz.